صدای انقلاب اسلامی در آن سوی ارس
نگاهی به زندگی مجاهد بزرگ حاج علی اکرام رهبر جنبش اسلامی معاصر آذربایجان به مناسبت 26 اسفند سالروز وفات وی
نوشته : مصطفی قلیزاده علیار
جنبش های معاصر اسلامی در جمهوری آذربایجان
در قرن بیستم میلادی دو حرکت انقلابی با انگیزه و هدف دینی و شیعی در جمهوری آذربایجان اتفاق افتاده: نخست جنبش اسلامی ده? 20 (از 1920 تا 1931) به رهبری عالم مجاهد و مجتهد شهید آیتالله شیخ عبدالغنی بادکوبهای و با تأسیس «جمعیت دعوت الهی» توسط او بود که با شهادت شیخ به دست عوامل استالین در سال 1931(1310 ش.)، این جنبش فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اسلامی نیز سرکوب شد.
دومین جنبش اسلامی جمهوری آذربایجان با حرکت اسلامگرایان این کشور به رهبری حاج علی اکرام علییف در شهرک نارداران و شهر تاریخی باکو، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تحت تأثیر آن پدید آمد و با تأسیس و آغاز به فعالیت حزب اسلامی که دبیرکل آن خود حاج علی اکرام بود، به اوج خود رسید، امّا با دستگیری و زندانی شدن رهبران جنبش، از نفس افتاد و برچیده شد.
حاج علی اکرام
رهبر مجاهد جنبش اسلامی معاصر جمهوری آذربایجان، حاج علی اکرام علییِف فرزند اسماعیل، در پنجم آوریل1940(16 فروردین 1319) در شهرک «نارداران» -25 کیلومتری باکو- به دنیا آمد. خانواد? او به دلیل گرایش مذهبی، ملتزم به آداب و رسوم سنّتی و تربیت دینی بودند. آنان علی رغم ترویج رسمی اصول نظام آموزشی در مدارس و نشر اندیشههای مادی در جمهوریهای شوروی و تربیت نسلهای جوان به شیو? مارکسیستها، فرزندان خود را تحت تربیت خانوادگی و دینی بزرگ میکردند.
حاج علی اکرام از حدود سال 1975(1354ش) از زبان یک دانشجوی شیعی مذهب و ترک زبان یمنی که در باکو تحصیل میکرد، نام امام خمینی(ره) را شنید و به اجمال با مبارزات ایشان و تبعید شدنش به نجف، آشنا گردید. در ایام اوجگیری مبارزات مردمی در ایران و پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام در سال 1357، حاج علی اکرام، از طریق رادیو تبریز تمام حوادث و وقایع و اخبار انقلاب را پیگیری میکرد و گاه از رسانه های مسکو مسائلی را میشنید. جذابیت شخصیت امام خمینی و شور انقلاب اسلامی، او را سخت تحت تأثیر قرار داد و مثل هزاران مسلمان آزاده و غیور جهان، او نیز دل به عشق امام داد و به طرفداران انقلاب اسلامی در خارج از ایران پیوست. وی در داخل قلمرو حاکمیت شوروی و در زادگاهش نارداران، هست? طرفداران انقلاب اسلامی و حلق? مقلدان امام خمینی را تشکیل داد و رهبری کرد و فعالیت خود را در آشنا کردن مردم آذربایجان با انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی، بازگشت به هویت اصیل اسلامی- شیعی کشور و ملت جمهوری آذربایجان، نشر معارف دینی و قرآنی، برپایی مخفیان? مجالسی در بزرگداشت شهدای انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و ... گسترش داد.
تأسیس حزب اسلامی آذربایجان
با فروپاشی شوروی، جمهوری آذربایجان در سال1991 اعلام استقلال کرد. حاج علی اکرام با تأسیس رسمی «حزب اسلامی آذربایجان»(A.I.P ) در سال 1992 فعالیت دینی- اجتماعی خود را در نقاط مختلف آذربایجان گسترش داد موضع گیری تند حزب اسلامی آذربایجان به رهبری حاج علیاکرام در مقابله با حضور آمریکا و اسرائیل در باکو، آنقدر چشمگیر و در میان مردم تأثیرگذار بود که هیئت حاکمه غرب گرای باکو به رهبری حیدر علییف، فعالیت حزب اسلامی را ممنوع و حاج علی اکرام را به عنوان دبیرکل حزب و به جرم طرفداری از انقلاب اسلامی ایران و ترویج ارزشهای دینی در آذربایجان، به همراه دو تن دیگر از اعضای شورای مرکزی آن( حاج آقا نوری و مرحوم حاج واقف) در سال 1996 دستگیر، محاکمه و به یازده سال حبس محکوم کرد، اما سه سال بعد یعنی در سال 1999 آزاد گشتند در حالی که سلامت جسمی حاج علیاکرام بر اثر شکنجه و فشارهای شدید جسمی و روحی، دچار آسیب و بیماریهای غیر قابل علاج شده بود که تا پایان عمرش با این بیماری و ضعف و ناراحتی سوخت و ساخت.
در سال 2002 مردم نارداران دست به قیام بر ضد سیاستهای نادرست و استبدادی حیدر علی یف زدند. حاج علی اکرام که هنوز آثار آسیب و شکنج? زندان را بعد از گذشت دوسال بر روح و جسم خود داشت و به سختی تحمل می کرد، باز هم به اتهام تحریک مردم به قیام، دستگیر شد و حدود هیجده ماه در حبس ماند. در این حبس روشنایی چشمهایش را تا حدّ زیادی از دست داد. زیرا در زندان مانع معالجه و مداوای بیماری قند او شدند و نگذاشتند مورد معالجه قرار گیرد. در نتیجه، بیماری قند در جسمش افزایش یافت و به چشمهایش آسیب اساسی رساند به طوری که دیگر حتی پس از عمل جراحی نیز بهبود نیافت. حاج علی اکرام در فروردین 1389 به مناسبت مراسم 70 سالگی اش در باکو، طی مصاحبه ای با روزنامه اسلامگرای «نبض» صریحاً اعلام کرد که راه من از آغاز مبارزاتم راه امام خمینی بوده ومقلد آیت الله خامنه ای هستم!
او به عنوان یک مسلمان غیرتمند و آگاه همچنانکه در برابر اشغال نظامی بخشی از اراضی کشورش آذربایجان توسط همسای? غربیاش ارمنستان، ساکت نبوده و همواره به آن اعتراض داشته و حتّی در اوایل اشغال به مدافعان کشورش کمک میکرد، در برابر سرنوشت تلخ دیگر ملتهای مسلمان نیز بیتفاوت ننشسته بود. او در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، اشغال فلسطین توسط صهیونیستهای غاصب، تجاوز اسرائیل به خاک لبنان، فاجع? غزّه و ... به تجاوزگران اعتراض داشته، همواره در برابر مسلمانان مظلوم جهان احساس مسئولیت داشته است.
خاطرات حاج علی اکرام
دو کتاب در باره زندگی و مبارزات حاج علی اکرام در زمان حیاتش به قام اینجانب در ایران منتشر شد، نخست کتاب «خاطرات حاج علی اکرام علیاف رهبر اسلامگرایان جمهوری آذربایجان» (به قلم مستعار عبدالحسین شهیدی ارسباران) که در پاییز سال 1385 از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در تهران چاپ و منتشر گردید. این کتاب ارزشمند مشتمل بر خاطرات بسیار شیرین، خواندنی و تاریخی حاج علیاکرام در دورههای مختلف عمرش بویژه دوران مبارزاتی و سالهای زندانی شدن اوست و برگ پرافتخار و درخشانی از تأثیر انقلاب اسلامی در خارج از مرزهای ایران را تشکیل میدهد. این کتاب که نخستین منبع چاپی در موضوع زندگی حاج علی اکرام و جنبش اسلامی آذربایجان از زبان رهبر جنبش است، بلافاصله پس از انتشار، از سوی اهل قلم و تاریخ و پژوهش و تاریخ نگاران جنبش های اسلامی معاصر جهان اسلام و عموم خوانندگان ایرانی و آذربایجانی مورد استقبال قرار گرفت و برخی نشریات ایرانی متن آن را بصورت پیاپی و پاورقی، به تدریج تجدید چاپ کردند.
بزرگداشت
ناگفته نماند که پس از انتشار کتاب خاطرات حاج علی اکرام، ایشان به دعوت دوستانش سفری به شهر ارومیه داشت و در اجتماع علمای این شهر، روز 29 دی ماه 1385 برای اولین بار در زمان حیاتش از زحمات و مجاهدتهای دینی وی تجلیل به عمل آمد که این مراسم تجلیل با حضور علمای شهر، امام جمعه ارومیه و نماینده ولی فقیه حجت الاسلام والمسلمین حسنی در آن زمان برای حاج علی اکرام خاطره ای دل انگیز و به یاد ماندنی شد که همیشه از آن به خوبی و خوشی یاد می کرد. البته بعد از وفاتش نیز در برخی شهرها مراسم های مختلفی به یاد او برگزار گردید و برگزار می گردد و مطالب زیادی در مطبوعات گوناگون انتشار یافت و انتشار می یابد.
نامههایی از زندان
دومین کتاب در باره مبارزات حاج علی اکرام « نامههایی از زندان» است که مشتمل بر 30 نامه، 20 یادداشت در خصوص استخاره با قرآن و یک نوشت? کوتاه در بار? پیامبران از حاج علیاکرام می باشد که در زندان نوشته است. نامهها در دو بخش جداگانه مربوط به زندان دور? نخست (1996-1999) و دور? دوّم (2002-2003) است که به ترتیب، بخشهای اوّل و دوّم کتاب را تشکیل میدهد. بخش سوم شامل یادداشتهای استخارهای حاج علیاکرام میشود که یادگار انس و الفت او با قرآن در زندان دور? اول است.
متن نامهها به زبان آذربایجانی، با الفبای کریل و به خط خود حاج علیاکرام نوشته شده است. نامهها و یادداشتها نزد خانوادهاش نگهداری میشد که پس از انتشار کتاب خاطرات او، دوستانه در اختیار نگارنده خاطراتش ( مصطفی قلیزاده علیار) قرار دادند و با کمک یکی از فرزندانش بازخوانی و ترجمه شد. »نامه هایی از زندان« در بهار 1389 به مناسبت هفتادمین سال تولد حاج علی اکرام، از سوی نشر یاز و با حمایت اداره کل تبلیغات اسلامی آذربایجان غربی در ارومیه چاپ و منتشر گردید.
مرگی به رنگ شهادت
حاج علی اکرام سلسله جنبان خیزش اسلامی معاصر آذربایجان، ساعت 5 بعد از ظهر روز پنجشنبه 26 اسفند 1389 برابر با 17 مارس 2011، در منزل شخصی خود در نارداران ِ باکو بر اثر بیماری قند و از کار افتادن کلیه هایش پس از 30 سال جهاد در راه ترویج اسلام و زندگی به رنگ خدا (صبغه الله)، در 71 سالگی دار فانی را وداع گفت و روز جمعه در کنار تربت «امام زاده رحیمه خاتون» در نارداران به خاک سپرده شد. رحمه الله علیه. اما نکته ای را نباید از نظر دور داشت و آن اینکه مرگ حاج علی اکرام نوعی شهادت تدریجی در اثر شکنجه های بود که سالها در زندان تحمل کرده سلامت خود را از دست داده بود.
راه حاج علی اکرام که به تعبیر خود او راه امام خمینی بود، بی شک در آذربایجان مستدام خواهد بود و آیندگان او و مجاهدتهایش را بهتر و بیشتر خواهند شناخت. حاج علی اکرام به حق مرد خدا، مجاهد راه اسلام و قهرمان ملّی آذربایجان بود، هر چند این لقب آخری خیلی دیر به او داده شود!... اما شکی نیست که حق به حقدار می رسد و این سنت لایتغیر الهی است!... موج بیداری مسلمانان اوج می گیرد و قفقاز در قلمرو بیداری و خیزش اسلامی فرزندان فکری و معنوی حاج علی اکرام است...
یادکرد
از نخستین مصاحبه که در سال 1384 با مرحوم حاج علی اکرام داشته ام و در هفته نامه امانت (ارومیه) و بعدها در فصلنامه »فرهنگ کوثر« (شماره 72) در قم و برخی سایتها تحت عنوان »مردی به رنگ اباذر« منتشر کردم تا امروز علاوه بر آن یک مصاحبه و آن دو کتاب (خاطرات و نامه هایی از زندان) به توفیق حق تعالی چندین گفت وگو و مقاله، هم در زمان حیات وی و هم بعد از وفاتش در ایران و آذربایجان به زبانهای فارسی و ترکی و روسی انتشار داده، گوشه های مختلفی از زندگی آن مجاهد فقید را نشان داده ام. اینک در اولین سالگرد خاموشی آن زنده یاد، نوشته حاضر را جهت آشنایی نسل جوان با زندگی حاج علی اکرام تقدیم کردم. هر چند اغلب مطالب آن را در مقدمه کتاب نامه هایی از زندان و در نشریات کشوری ( روزنامه جمهوری اسلامی، مجله زمانه، سرخاب، آذر پیام، آراز آذربایجان، مهد آزادی، آران، میثاق، مجله روسی زبان "سلام Calam " ، نبض و ...) و در وبلاگ شخصی خودم و برخی سایتها منتشر کرده ام. الحمد لله.
امروزه حاج علی اکرام در اغلب کشورهای اسلامی و حتی در ممالک غربی از چهرههای مبارز و شخصیتهای اسلامی برجسته و شناخته شده به شمار میرود. یادش گرامی باد
منبع: هفته نامه دنیز، شماره 11- مورخ 22 اسفند 1390